Jednym z ważniejszych terminów w procesie karnym jest pojęcie pokrzywdzonego. Uzyskanie tego statusu pozwala nie tylko na aktywny udział w postępowaniu przygotowawczym, lecz ostatecznie – po wcześniejszym złożeniu odpowiedniego wniosku, gdy sprawa trafia do sądu – daje możliwość pełnienia roli jednego z oskarżycieli.
W polskim systemie prawnym osoba pokrzywdzona przestępstwem popełnionym przez inną osobę posiada szereg uprawnień pozwalających na obronę swoich interesów w procesie karnym. Jednakże skorzystanie z tych praw wymaga od pokrzywdzonego aktywności, często już na etapie postępowania prowadzonego przez policję czy prokuratora.
Kim jest pokrzywdzony?
Zgodnie z obowiązującym prawem pokrzywdzonym jest osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo.
W sytuacji, kiedy pokrzywdzonym jest małoletni, ubezwłasnowolniony całkowicie lub częściowo, a także osoba nieporadna ze względu na wiek lub stan zdrowia, prawa pokrzywdzonego wykonuje jego przedstawiciel ustawowy bądź osoba, pod której pieczą pokrzywdzony pozostaje. Pokrzywdzonemu przysługuje prawo do ustanowienia pełnomocnika – również z urzędu, jeżeli warunki materialne nie pozwalają na pokrycie kosztów takiego pełnomocnictwa i wywołałyby uszczerbek dla niego i rodziny.
Prawa pokrzywdzonego:
– na etapie postępowania przygotowawczego
Na etapie postępowania przygotowawczego pokrzywdzony przestępstwem może w szczególności składać wnioski dowodowe i zapoznawać się z aktami sprawy.
Pokrzywdzony, który złożył zawiadomienie o możliwości dokonania przestępstwa ma prawo do zaskarżenia niekorzystnej dla niego decyzji organów ścigania. Zażalenie na postanowienie prokuratora wnosi się w terminie 7 dni od dnia doręczenia postanowienia do sądu właściwego do rozpoznania sprawy za pośrednictwem organu, który wydał skarżone postanowienie. Pokrzywdzony ma także prawo do złożenia zażalenia na bezczynność organu postępowania przygotowawczego, jeżeli w ciągu 6 tygodni od złożenia przez pokrzywdzonego zawiadomienia o przestępstwie nie został on powiadomiony o wszczęciu albo odmowie wszczęcia śledztwa lub dochodzenia.
– gdy sprawa trafia do sądu
Jeżeli natomiast sprawa trafia z aktem oskarżenia do sądu, to wachlarz uprawnień pokrzywdzonego jest zdecydowanie szerszy. Niemniej skorzystanie z tych uprawnień wymaga przede wszystkim złożenia oświadczenia na piśmie w terminie do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej, że będzie on działał w charakterze oskarżyciela posiłkowego. W tej roli procesowej prawa pokrzywdzonego pokrywają się z uprawnieniami prokuratora, zatem pokrzywdzonemu przysługuje:
➢ inicjatywa dowodowa, czyli przeprowadzanie dowodów na wniosek strony,
➢ prawo zajęcia stanowiska co do każdego dowodu,
➢ prawo do składania wniosków co do wymiaru kary i środków karnych, w szczególności składania wniosków co do orzeczenia obowiązku naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem, jak również zadośćuczynienia za wyrządzoną przestępstwem krzywdę.
W przypadku niesatysfakcjonującego rozstrzygnięcia pokrzywdzony jako oskarżyciel posiłkowy może złożyć wniosek o uzasadnienie wyroku, a następnie apelację do sądu II instancji.
Dodać należy, że w toku postępowania karnego pokrzywdzonemu przysługują liczne uprawnienia zmierzające do zabezpieczenia jego interesu w toczącym się procesie. Niewątpliwie czynny udział pokrzywdzonego w postępowaniu gwarantuje najbardziej satysfakcjonujące dla niego zakończenie sprawy, nie tylko związane z ukaraniem sprawcy przestępstwa, ale również z uzyskaniem rekompensaty za doznaną szkodę lub krzywdę. Udział pokrzywdzonego w postępowaniu nie wiąże się z koniecznością ponoszenia kosztów za wyjątkiem wynagrodzenia ustanowionego pełnomocnika, jednakże w przypadku wyroku skazującego, koszty te ponosi sprawca przestępstwa.