W polskim prawie karnym przestępstwa ścigane są albo z oskarżenia publicznego, albo z oskarżenia prywatnego. Co to oznacza i jaka jest różnica? W przypadku oskarżenia publicznego, postępowanie wszczyna się przy użyciu organów policyjno-prokuratorskich. Natomiast sprawy z oskarżenia prywatnego to kategoria przestępstw o niższym stopniu społecznej szkodliwości czynu. W ich przypadku to nie prokurator lub policja prowadzi postępowanie i następnie wysyła akt oskarżenia do sądu, lecz musi to zrobić sam pokrzywdzony.
Czyny ścigane z oskarżenia prywatnego to szczególna kategoria przestępstw, w zakresie których organy uprawnione do ścigania (min. prokurator, policja) nie prowadzą postępowania przygotowawczego. Do czynów ściganych z oskarżenia prywatnego zaliczamy m.in.:
- czyn z art. 157 § 2 i 3 k.k. czyli przestępstwo naruszenia czynności narządu ciała lub rozstroju zdrowia trwającego nie dłużej niż 7 dni,
- czyn z art. 212 k.k. czyli przestępstwo zniesławienia,
- czyn z art. 216 k.k. czyli przestępstwo znieważenia innej osoby,
- czyn z art. 217 k.k. czyli przestępstwo naruszenia nietykalności cielesnej innej osoby,
W przypadku tego typu przestępstw postępowanie inicjowane jest bezpośrednio przez pokrzywdzonego, który jest oskarżycielem prywatnym i to na nim spoczywa obowiązek zgromadzenia dowodów świadczących o winie sprawcy. Aby wszcząć postępowanie karne przeciwko sprawcy takiego przestępstwa, pokrzywdzony powinien sporządzić prywatny akt oskarżenia i złożyć bezpośrednio do sądu właściwego ze względu na miejsce popełnienia przestępstwa. W tak zainicjowanym postępowaniu pokrzywdzony staje się oskarżycielem prywatnym, natomiast sprawca staje się oskarżonym. Warto podkreślić, że w postępowaniu sądowym pokrzywdzony swoich racji musi bronić sam – w rozprawie nie będzie uczestniczył ani prokurator, ani policjant.
Po wniesieniu prywatnego aktu oskarżenia sędzia wyznacza tzw. posiedzenie pojednawcze, podczas którego nakłania strony do pojednania. W sytuacji, gdy na posiedzeniu pojednawczym dojdzie do zawarcia ugody, sąd umarza postępowanie. Natomiast jeśli do pojednania nie doszło, sędzia wyznacza rozprawę, na której sprawa jest rozpoznawana. Po przeprowadzeniu postępowania na rozprawie sąd wydaje wyrok. Oskarżycielowi prywatnemu, jako stronie postępowania, przysługuje prawo aktywnego uczestnictwa w procesie, m.in. poprzez zadawanie pytań oskarżonemu i świadkom podczas przesłuchań czy też składanie wniosków dowodowych i środków odwoławczych.
Z kolei oskarżony prywatnie, aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej, może wnieść przeciwko oskarżycielowi prywatnemu będącemu pokrzywdzonym wzajemny akt oskarżenia o ścigany z oskarżenia prywatnego czyn, pozostający w związku z czynem mu zarzucanym. Wówczas sąd rozpoznaje łącznie obie sprawy.
Wyrok zapadły w trybie z oskarżenia prywatnego ma taką samą wagę jak wyrok wydany w sprawie prowadzonej przez prokuratora, tzw. „z urzędu” i jest umieszczany w Krajowym Rejestrze Karnym.
Co istotne, prywatny akt oskarżenia podlega zryczałtowanej opłacie w wysokości 300 zł, którą należy wnieść wraz z pierwszym pismem w sprawie.
adwokat Janusz Stefańczyk