Rozstanie rodziców to trudne przeżycie nie tylko dla małżonków, lecz również dla ich małoletnich dzieci. Wiąże się przede wszystkim z ważnymi decyzjami dotyczącymi ustalenia władzy rodzicielskiej każdego rodzica, miejsca zamieszkania dzieci, alimentów czy w końcu ustalenia kontaktów
z dzieckiem.Dlatego uważa się, że to właśnie sprawy rodzinne są jednymi z najtrudniejszych, nie tylko ze względu na zawiłości przepisów prawnych, lecz także z powodu towarzyszących im emocji. Zasady ustalania kontaktów z dzieckiem opierają się na przepisach zawartych w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. Poniżej omówienie obowiązujących przepisów prawnych w kwestii ustalenia kontaktów z małoletnim.
Polski system prawny nie narzuca, by prawa i obowiązki utrzymywania wzajemnych kontaktów przez rodziców i dzieci były regulowane wyłącznie w postępowaniu sądowym poprzez rozstrzygnięcie sądu. Kwestia kontaktów z potomstwem może być przedmiotem umowy pomiędzy stronami – zarówno niesformalizowanej umowy ustnej, jak i umowy pisemnej. Może się zdarzyć, że strony są zgodne i dają sobie nawzajem duży kredyt zaufania – w takim przypadku harmonogram kontaktów i sposób ich realizacji mogą zostać uregulowane ugodowo, nawet bez formalnej, pisemnej ugody. Gdy jednak zaufanie między stronami jest ograniczone, ugodowym ustaleniom można nadać formę bardziej sformalizowaną – umowy zawartej w zwykłej formie pisemnej, umowy przed notariuszem albo ugody przed mediatorem lub sądem. W sytuacji kiedy nie udaje się wypracować porozumienia bądź relacje między stronami są tak napięte, że nie jest podejmowana nawet taka próba, sprawa trafia najczęściej do sądu na drogę postępowania spornego.
Prawo rodzinne przewiduje, że górną granicą wieku dziecka, do której można regulować kontakty, a po której przekroczeniu taka możliwość wygasa, jest osiągnięcie przez dziecko pełnoletności.
Na uregulowanie kontaktów z dziećmi nie ma wpływu okoliczność, że rodzic ubiegający się o kontakty z potomstwem zachowywał się nagannie wobec drugiego rodzica, na przykład stosował wobec niego przemoc fizyczną czy psychiczną,. Jednak gdyby zostało wykazane, że rodzic ten w podobnie naganny sposób traktował bądź traktuje swoje potomstwo, wówczas musiałoby to znaleźć odzwierciedlenie w rozstrzygnięciu sądu
w kwestii kontaktów. W takim przypadku sąd z reguły ograniczy kontakty w ten sposób, że – przykładowo – zezwoli na nie w miejscu publicznym w obecności kuratora, nie pozwalając – z uwagi na bezpieczeństwo dzieci – na ich swobodny kontakt z rodzicem.
Jak rozumieć pojęcie kontaktów z dzieckiem?
Pojęcie kontaktów odnosi się zarówno do kontaktów dziecka z rodzicami, jak i jego kontaktów z innymi bliskimi mu osobami, wskazanymi w art. 113 Kodeksu rodzinnego
i opiekuńczego, w szczególności dotyczy rodzeństwa, dziadków, powinowatych w linii prostej, a także innych osób, jeżeli sprawowały one przez dłuższy czas pieczę nad dzieckiem.
Kontakty z dzieckiem obejmują w szczególności przebywanie z dzieckiem (odwiedziny, spotkania, zabieranie dziecka poza miejsce jego stałego pobytu) i bezpośrednie porozumiewanie się, utrzymywanie korespondencji, korzystanie z innych środków porozumiewania się na odległość, w tym ze środków komunikacji elektronicznej.
Jeżeli wymaga tego dobro dziecka, sąd opiekuńczy może ograniczyć lub zakazać utrzymywania kontaktów rodziców z dzieckiem, a w szczególności:
1) zakazać spotykania się z dzieckiem;
2) zakazać zabierania dziecka poza miejsce jego stałego pobytu;
3) zezwolić na spotykanie się z dzieckiem tylko w obecności drugiego z rodziców albo opiekuna, kuratora sądowego lub innej osoby wskazanej przez sąd;
4) ograniczyć kontakty do określonych sposobów porozumiewania się na odległość;
5) zakazać porozumiewania się na odległość.
Zauważyć należy, że w każdej sprawie cywilnej, w tym w sprawie o kontakty, nie ma przeszkód, by sąd wydał postanowienie zabezpieczające. Warunkiem tego jednak, jest złożenie osobnego wniosku o udzielenie zabezpieczenia. Jedynie w nielicznych przypadkach sąd w sprawach rodzinnych może działać z własnej inicjatywy („z urzędu”), w tym wydawać postanowienia zabezpieczające. Może tak się stać – przykładowo – w sytuacji, gdy sąd widzi poważne zagrożenie dobra dziecka i z tego powodu zakazuje jednemu z rodziców utrzymywania kontaktów z dzieckiem bądź ogranicza sposób utrzymywania kontaktów jedynie do formy zdalnej – robi to z własnej inicjatywy, bez wniosku strony postępowania.
Nie jestem zadowolony z rozstrzygnięcia sądu w zakresie kontaktów. Co dalej?
W takiej sytuacji można skorzystać z możliwości złożenia środka odwoławczego. Aby zaskarżyć postanowienie zabezpieczające kontakty, należy złożyć zażalenie. Natomiast gdy niezadowolenie strony budzi orzeczenie sądu kończące postępowanie w sprawie i ustalające kontakty (czy to wydane przez sąd rejonowy w sprawie o kontakty, czy też przez sąd okręgowy w sprawie o rozwód bądź separację), składamy apelację. By złożyć zażalenie bądź apelację, należy wcześniej uzyskać od sądu pisemne uzasadnienie wydanego rozstrzygnięcia – w tym celu należy złożyć wniosek o sporządzenie i doręczenie takiego pisemnego uzasadnienia. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy sąd – wydając postanowienie zabezpieczające – odstąpił od jego uzasadnienia. W takim przypadku po doręczeniu odpisu postanowienia od razu składamy zażalenie. Takie uproszczenie proceduralne nie dotyczy jednak wyroków.
Sądowe ustalenie kontaktów z dzieckiem to nierzadko jedyny sposób na porozumienie w kwestii spędzania czasu z potomkiem, zwłaszcza po pełnym emocji i wzajemnych żalów rozstaniu rodziców dziecka. Wniosek o uregulowanie kontaktów może zostać złożony przez oboje rodziców, niezależnie od stopnia władzy rodzicielskiej. Należy przy tym pamiętać, że dokument powinien zawierać podstawowe dane wnioskodawcy, dziecka i drugiego rodzica, oraz odpowiednią argumentację i materiały dowodowe. Stąd też warto sporządzić go w obecności adwokata, który doradzi jak odpowiednio taki wniosek sformułować.
adwokat Janusz Stefańczyk