System dozoru elektronicznego (SDE) to nowoczesne rozwiązanie, które w coraz większym stopniu zdobywa popularność. Wzrost w zakresie stosowania tego środka odbywania kary przyniosła pandemia COVID-19 oraz zmiana przepisów. Takie rozwiązanie pozwala pewnej kategorii skazanych do odbywania kary poza murami więzienia w warunkach, które uwzględniają ich życie prywatne i zawodowe. Co więcej, SDE powoduje zmniejszenie ilości osadzonych w zakładach karnych oraz obniża koszty wykonania kary pozbawienia wolności, które ponosi państwo. To sprawia, że w tej kwestii pojawia się coraz więcej pytań (np. łączenie dozoru elektronicznego z pracą lub codziennym funkcjonowaniem).
Tytułem wprowadzenia warto nadmienić, że system dozoru elektronicznego to rozwiązanie dopuszczalne w przypadku mniej poważnych przestępstw.
Czym jest SDE?
System dozoru elektronicznego (SDE) to obecnie najnowocześniejszy nieizolacyjny system wykonywania kary pozbawienia wolności. Zgodnie z przepisami kodeksu karnego wykonawczego osoby skazane na karę pozbawienia wolności mogą ją odbywać również poza zakładami karnymi, a kontrola wykonywania przez skazanego obowiązków nałożonych przez Sąd odbywa się przy pomocy urządzeń elektronicznych. Należy podkreślić, że dozór elektroniczny, czyli forma odbywania kary poza zakładem karnym jest dostępna dla skazanych tylko w określonych warunkach.
Warunki niezbędne do odbywania kary w ramach SDE
Aby sąd penitencjarny mógł orzec o odbywaniu kary w ramach dozoru elektronicznego, od 1 stycznia 2023 roku niezbędne jest łączne spełnienie określonych warunków,
a mianowicie:
- wymiar kary nieprzekraczający 1 roku i 6 miesięcy (lub do 3 lat, pod warunkiem że pozostały czas nie jest dłuższy niż 6 miesięcy),
- posiadanie stałego miejsca pobytu,
- zgoda pełnoletnich współmieszkańców,
- brak technicznych przeszkód do realizacji nadzoru (dostęp do zasilania elektrycznego, zasięg sieci mobilnych),
- uzyskanie opinii komisji penitencjarnej, zgodnie z którą SDE umożliwia osiągnięcie celów zastosowanej kary.
Ustawodawca rozszerzył również uprawnienia komisji penitencjarnych, gdyż mogą one bez decyzji sądu wydać zgodę na dozór elektroniczny dla osób skazanych na karę pozbawienia wolności, której wymiar nie przekracza 4 miesięcy, jeśli skazany rozpoczął już odbywanie kary w zakładzie karnym. Należy wskazać, że o SDE nie mogą ubiegać się osoby, które są recydywistami w rozumieniu art. 64 §2 Kodeksu karnego.
Obowiązki skazanego objętego SDE
Osoby skazane objęte SDE muszą przestrzegać szeregu wytycznych mających na celu zapewnienie stałego monitorowania ich lokalizacji. Obowiązki te obejmują między innymi nieprzerwane noszenie elektronicznej opaski monitorującej (tzw. „obrączki”, nadajnika), regularny kontakt z kuratorem sądowym oraz przestrzeganie godzin pobytu w wyznaczonym miejscu pobytu. Zakazane jest spożywanie alkoholu czy środków odurzających.
Nieprzestrzeganie ustalonych zasad może skutkować odwołaniem zgody na odbywanie kary w warunkach dozoru elektronicznego. Do najczęstszych przyczyn takich decyzji należą naruszenie porządku prawnego, samowolne usunięcie opaski monitorującej czy nieobecność w wyznaczonym miejscu bez uzasadnionej przyczyny. W takich przypadkach skazany może zostać przeniesiony do zakładu karnego, aby tam kontynuować odbywanie wyroku. SDE wymaga zatem nie tylko zgody skazanego na jego warunki, ale również aktywnej współpracy i zaangażowania w proces resocjalizacji.
Jak uzyskać zezwolenie na odbycie kary w SDE?
W celu ubiegania się o udzielenie zezwolenia na odbywanie kary w SDE należy złożyć pisemny wniosek do wydziału penitencjarnego sądu okręgowego właściwego dla miejsca zamieszkania (lub miejsca odbywania kary w przypadku osób, które już przebywają w zakładzie karnym). Do wniosku konieczne jest dołączenie zgody wszystkich osób pełnoletnich, wspólnie zamieszkujących w miejscu, gdzie kara ma być wykonywana. Jeżeli osoba składająca wniosek mieszka samotnie, to zgoda taka nie jest wymagana. Wniosek w imieniu osoby skazanej może złożyć również profesjonalny pełnomocnik skazanego — adwokat lub inna uprawniona osoba. Pomocą służą również zawodowi kuratorzy sądowi, którzy pracują w wydziałach karnych sądów rejonowych. Jeżeli przestrzegane będą wszystkie obowiązki określone przez sąd w postanowieniu, a postępowanie będzie zgodne z regulaminem i instrukcjami korzystania z urządzeń monitorujących, odbywanie kary w tym systemie będzie bardziej dogodne. Odpowiedzialna postawa i samokontrola pozwolą uniknąć negatywnych konsekwencji związanych z pobytem w izolacji więziennej i umożliwią prowadzenia prawego życia w społeczeństwie.
adwokat Janusz Stefańczyk